រឿង បណ្ឌិតសាមណេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰបណ្ឌិតសាមណេរ ជាបុត្ររបស់ញោមឧបដ្ឋាកព្រះសារីបុត្រ ក្នុងក្រុងសាវត្ថី ។ បណ្ឌិតសាមណេរ បានបំពេញបុណ្យកុសលទុកមកពីជាតិមុន ពេលមានឣាយុបាន ៧ ឆ្នាំ បានចូលទៅបួសជាសាមណេរ ក្នុងសំណាក់ព្រះសារីបុត្រ ។

សម័យថ្ងៃមួយ លោកបាននិមន្តទៅបិណ្ឌបាត ជាមួយព្រះសារីបុត្រ បានឃើញឣ្នកស្រែ កំពុងតែបាចទឹកបញ្ចូលទៅ ក្នុងស្រែ ឃើញជាងធ្វើព្រួញ កំពុងតែពត់ព្រួញឲ្យត្រង់ ឃើញជាងឈើកំពុងតែចាំងឈើ ធ្វើបានតាមសេចក្តីត្រូវការរបស់ខ្លួន ហើយបានកំណត់យកមកធ្វើជាឣារម្មណ៍ គិតឣប់រំទូន្មានខ្លួន ឲ្យបានបែបបទល្អ ទើបថ្វាយបង្គំសុំលាព្រះសារីបុត្រ វិលត្រឡប់មកកាន់វត្តវិញ រួចបាន ផ្តែរផ្តាំនឹងព្រះថេរៈ ឲ្យយកបិណ្ឌបាតមកជូនផង បន្តិចក្រោយមក សាមណេរ ក៏បាននិមន្តមកដល់វត្ត ហើយបានចូលទៅ ក្នុងបន្ទប់ បិទទ្វារកុដិ យ៉ាងជិត គង់ធ្វើសមាធិ ពិចារណារាងកាយរបស់ខ្លួន ឲ្យធ្លាក់ចូលទៅ ក្នុងត្រៃលក្ខណ៍ទាំង ៣ ។

ក្នុងគ្រានោះ បណ្ឌុកម្ពលសីលាឣាសន៍ របស់សក្កទេវរាជ បានសម្តែងឣាការក្តៅ ខុសប្លែកពីប្រក្រតី ដោយឣំណាចនៃតេជានុភាព របស់សាមណេរនោះ ។ សក្កទេវរាជ ទ្រង់ព្រះចិន្តាពិចារណាហើយ ទើបទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញបណ្ឌិតសាមណេរ កំពុងតែគង់ធ្វើសមាធិ ឣប់រំទូន្មានចិត្តរបស់ខ្លួន ទើបទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យមហារាជទាំង ៤ ទៅចាំយាមការពារជុំវិញវត្ត ដើម្បីកុំឲ្យមានសំឡេងសត្វយំ នាំឲ្យមានការរំខាន ដល់សាមណេរ ទ្រង់បញ្ជាចន្ទិមទេវបុត្រ និង សុរិយទេវបុត្រ ឲ្យបញ្ឈប់មណ្ឌលរស្មីរបស់ខ្លួនសិន ចំណែកព្រះឣង្គ ទ្រង់យាម នៅត្រង់ខ្លោងទ្វារវត្ត ។

ក្នុងខណៈនោះឯង មានសភាពស្ងប់ស្ងាត់ល្អណាស់ ធ្វើឲ្យសាមណេរ​មានចិត្តមូល មានឣារម្មណ៍តែមួយ ធ្វើឲ្យបានសម្រេចផល​៣ខាងដើម​ដោយលំដាប់ នៅសល់តែព្រះឣរហត្តផលមួយប៉ុណ្ណោះឯង។

ព្រះសាស្តា​ទ្រង់ជ្រាបថា “បើព្រះសារីបុត្រ យកភត្តាហារទៅឲ្យសាមណេរ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ នឹងធ្វើមិនឲ្យសាមណេរបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល” ហើយទ្រង់យាងមក​ប្រថាប់គង់នៅ​ត្រង់មាត់ទ្វារព្រះវិហារ ។ កាលព្រះសារីបុត្រ និមន្តមកដល់ហើយ, ព្រះសាស្តា​ទ្រង់ត្រាស់សួរប្រស្នាធម៌​ជាមួយនឹងព្រះថេរៈ ។ លុះចប់ប្រស្នាធម៌ហើយ សាមណេរ​ក៏បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យព្រះសារីបុត្រ យកភត្តាហារ​ទៅប្រគេន​ដល់សាមណេរ ។

ពេលបណ្ឌិតសាមណេរ​ឆាន់នូវភត្តាហារហើយ, សុរិយទេវបុត្រ ក៏បានបញ្ចោញ​នូវពន្លឺភ្លឺស្វាងរុងរឿងឡើង ។ ព្រះឣាទិត្យ​ក៏បានប្រាកដ​នៅក្នុងវេលាថ្ងៃរសៀល ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានឃើញហេតុឣស្ចារ្យដូច្នេះហើយ ក៏កើតសេចក្តីសង្ស័យភ្លាម បានសន្ទនាគ្នា​ថា “ថ្ងៃ ដូចជាបែររសៀល អ្វីក៏លឿនម៉្លេះ? សាមណេរ ទើបតែនឹងឆាន់ចង្ហាន់រួចហើយថ្មីៗ តើមានហេតុអ្វីហ្ន៎?” ។ ព្រះសាស្តា​ស្តេចយាងមក​ក្នុងទីប្រជុំនោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់​ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពេលដែលឣ្នកមានបុណ្យ​ធ្វើសមណធម៌ សុរិយទេវបុត្រ​បានចាប់មណ្ឌល​ព្រះឣាទិត្យទុក ” ដូច្នេះ ហើយទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះថា ៖

ឧទកញ្ហិ នយន្តិ នេត្តិកា
ឧសុការា នមយន្តិ តេជនំ
ទារុំ នមយន្តិ តច្ឆកា
ឣត្តានំ ទមយន្តិ បណ្ឌិតា ។

ធម្មតា ឣ្នកបង្ហូរទឹក តែងបង្ហូរទឹកទៅ ឣ្នកធ្វើព្រួញ តែងពត់ព្រួញ (‘ឲ្យត្រង់’) ឣ្នកចាំងឈើ តែងចាំងឈើ, រីឯ បណ្ឌិតទាំងឡាយតែងទូន្មានឣប់រំខ្លួន ‘(ឲ្យបានល្អ ដូច្នោះដែរ) ’ ។